Proverbes et sentences
1. Temps, météo, nature…
1 – Néplo del serré, plégio baï querré, néplo dé coumbo té ti à l’oumbro.
1 bis – Néplo de serré plégio baï querré, néplo del balat, lou bouon tèn es arribat.
2 – Quon soureillo per chalendas, per pachios, crémo ta légnio.
3 – Per sèn Luc dé néou per lous truts, per Tousson dé néou per lous chions, per sèn Marti de néou per lous chamis, per sèn Blasè, dé néou à la couéto dé l’asé.
4 – Qon trono son saisou, dé plégio ou dé néou son rasou.
5 – Néou dé febrio es coumo d’aïgo dinc un panio.
6 – Quon ploou dé l’ayalas, ploou qaranto jiours son estré las.
7 – Passat lou quinzé d’aoûs, lèbo la péiro, es mouliat déssous.
8 – Entro la trabesso et lou ben, i o pas qu’un jiour dé bouon tens.
9 – Faï pas un dissaté din l’annado son fa uno sourèillado.
10 – Miet fébrio, miet palio, miet granio, chiarnio èntio.
11 – Rougiolo del bespré, réjouis sun mestré, rougiolo del mati escupit soubré soun bési me l’émpachio pas de parti.
12 – Per passa la plono dé Mountbel, boou maï la capo qué lou coutel.
Me quon l’on arribo à la barraco, boou maï lou coutel què la capo.
13 – Pouos bira toun quiou al ben, pouos pas lou bira à tens.
14 – Ciel paoumélat, fenno poumpounado, sou pas dé longo durado.
15 – Tal jiour lou tres, tal jiour lou mes.
16 – Quon faï trop fret, lous chis èstrémou la lengo.
17 – Al mes de maï, plégio del mati t’èmpachio pas dé parti.
18 – Quon ploou et d’un cop soureillo, acos lou diaplé qué tusto sa fenno.
19 – L’hiber es pas jamaï bastard, s’arribo pas huèï, arribaro tard.
20 – Quon bouffo per Ramels, touto l’annado es bouffarel.
21 – Sèn Silbéstrè, courrèguèt tout l’on e cugièt pas estrè.
2. Travaux des champs, recettes, etc.
1 – Aco marco maou quon lous curats laourou et las garços fialou.
2 – Quon se faï l’énsalado , chiaou qu’aquel que mès la saou siègié un sachiè, aquel que mès lou binagro un abaré, aquel que mès l’oli un proudigo.
3 – Faï méchian faïré bièouré un asè qu’o pas set.
5 – As maou al bentré ? Baï caga et lou sentré !
7 – Quaou o de salvia din soun jiardi, beï pas jamaï lou médéci.
8 – Per sèn Giorgio séméno toun ordi, per sèn Marc saro trop tar.
9 – Terro negro, faï bouon blat.
10 – Annado de fè annado de rè.
11 – Chiaou dalia quon ploou per fénéira quon sourèillo.
12 – Per sen Espino séméno té rabino.
13 – Toumbo lous aoubrès à la luno bièllo è à l’aouro dénal.
14 – Uno aigo bien hibernado à ounzé mèsés es poulinado.
15 – Lou prémio qu’es al mouli engronio.
16 – Lou faou è las amarinos se féndou per la cimo, tout antrè bouos sé fèn per darios.
17 – La secado, la grèlo e la rougno, per lou païson fon tristo bésougno.
3. Les gens
1 – Filio què mouonto et bachio qué dabalo, touto la bido s’en répèntissou.
2 – Non engraïsso pas lous pouors èn d’aïgo lindo.
3 – La bièillo se mourio e n’apprènio encaro.
4 – Un chi éspincho bè un ébésquè, maï lou mouchigo quon pouot.
5 – Bachio grasso, bedel fouirous.
6 – Las proumessos tènou lous éfons countèns.
7 – Fenno bourrudo et luno mercrudo, cado cent ons n’i o prou èn uno.
8 – Cado fèdo què bialo perd un moussel.
9 – Lengo mudo o pas jamaï estado batudo.
10 – Faï dé bè à Bertrand, lou ti rèn èn cagan.
10 bis – Doun maï on li faï, doun pu coulioun on es.
11 – Toutes lous nèchis sou pas à sen Aoubouo.
12 – Badaliaïré pouot pas ménti : o trop mangiat ou boou durmi.
13 – Aquel drolè es pas raoubat, lous chis foou pas dé chiats.
14 – I o pas pu balièn qu’un fainian que s’esbèlio.
15 – Raço racègio et méno ménégio.
16 – Es entrabat coumo un rat èntré douos nousès.
17 – Quaou faï pièou pièou, lountèns bièou.
18 – Escrasario un chiastel per faïré uno sout.
19 – Péchiaïré, mangièt sa maïré, n’aguet pas prou, mangièt Pierrou.
20 – Bestio quon naï, n’i garis jamaï.
21 – Es sarrat coumo uno pigno berdo.
22 – Es chi ! qué jiapo.
23 – Un soou huèï un soou demo, à la fi de l’annado aco faï uno soumo.
24 – Bégué per chianta et panar per dansa.
25 – Li monco lou darnio cop de paradou (es pas bien finit).
27 – Boou maï un qué sat qué cèn qué cercou.
28 – Mangiario Chiapou amaï Langlado.
29 – Es franc coumo un asé quon resquiolo.
30 – Chiaou si marida per estré un bandit et mouri per estré un bouon omé.
31 – Lou trabal fat, li faï pas poou.
32 – Fario téta un bedel de siès mésès.
33 – Péto pu nal qué soun quièou.
34 – Cos un pézoul rébèngut.
35 – Estachio pas soun chi èn dé saoucissos.
36 – O dé souos coumo un chi dé nièïros.
37 – (countrari) O de souos coumo un grapal dé plumos.
38 – Aquel espaourit, mouriro pas èn guerro.
39 – N’o pas rès à faïré : O cagat la bergougno.
40 – Quaou mongio son appétit es maï mort qué garit.
41 – Aco marco maou quon lous curats laourou et las putos fialou.
42 – Per un soou Marti pérdéguèt soun asé.
43 – Cousi qué cousi, dabalo dé moun cilièïro (ce qui est à moi est à moi !)
44 – Aquel plouraïré faï l’asé per abèré de brèn.
45 – Las bisitos foou toujiours plasè, sè cos pas qu’on arribou, acos qu’on partou.
46 – Lou bouon Dièou t’accoupagno e sé ploou qué ti bagnè
47 – (per si para dé la plègio) Las fennos dé Fenestrès descatou lou quièou per cata la testo.
48 – Cado curat prègo per sa parouèsso.
49 – Entrè paga e mouri, es toujioor tro mati.
50 – Cadun biro l’aïgo Bès soun mouli.
51 – Toujiours croumpa e pas jamaï bèndrè, soutiguèt sèn pribat dè Mèndé.
52 – Estrè bestio coumo un traou dé lébado.
53 – Es èn trin coumo uno padèlo dè carnabal.
54 – Chanson des scieurs de long :
Tiro la resso, Jian bidal,
Tiro la tu què sios pu nal.
L’aïgo es buono, lou bi es mèliou,
Tiro la à tu, moun coumpaniou.
4. Maximes, sentences…
1 – L’aïgo bulido, saoubo la bido… e lou bin blanc faï chianta lou capelan.
2 bis – L’aïgo bulido saoubo la bido, éngraïsso lous pouors e lous méno à la mouor.
3 – Cadun sat dé qué couoï din soun oulo.
4 – A cado aoussel, soun nis es bel.
5 – Pouos bè t’én ana luen de l’oustaou, me èsblidés pas lou chiami del bésaou !
6 – Boou maï lou fun din toun oustaou què lou roustit din l’oustaou des antrés.
6 bis – Rodo què roudaras, biro què biraras, me din toun païs tournaras.
7 – L’aïgo què courrè, s’attapo pas al mourrè.
8 – Maï lous bouts sou bourruts, maï las chiabros lous aïmou.
9 – Un bioou si bat pas soul à la croupio.
10 – Chiat mitat, attapo pas rats.
11 – Cado toupi trobo sa cabusselo et cado galan sa doumaïzelo.
12 – Boou maï péta en coumpanïo, qué mouri en mountonio (ou mouri soulet).
13 – Acos douna dé counfituro à un pouor.
14 – Boou maï un amic èn plaço, qué d’argièn en bourso.
15 – Aco què si bèï, si rescouon pas.
16 – A la dabalado, toutès lous sens ajudou.
17 – Coumo faras, faraï ! (menace de représailles)
17 bis – Ti gardaraï un chi dé ma chino. (idem promesse de vengeance)
18 – Pertout, las poulos gratou èn arios.
19 – Paris s’es pas fat èn un jiour.
20 – Boou maï ténè qu’éspéra.
20 bis – Las proumessos tènou lous éfons countèns.
21 – Après un amassaïré, bé un escampaïré.
22 – Acos l’oulo qué boou machiara lou croumal.
23 – Un cop dé pè dé saoumo o pas jamaï tuat un asè.
24 – La pu pichioto chiabillo del chiaré es aquelo qué faï lou maï dè brut.
25 – Non pouot pas èstré al four e al mouli.
26 – Qaou espèro perd pas tèns.
27 – Dinc uno bouchio bien barrado, jamaï uno mouchio n’es éntrado.
28 – Quaou faï pièou-pièou lountens biéou.
29 – (countrari) Aquel què toujiours plouro mouriro abon l’ouro.
30 – Jamaî lunatio o èmplit soun granio.
31 – Parlo à moun quïèou qué ma testo mi doou.
32 – Un bèdel per gania un escut, chiaou qué l’agiè déjia mangia ou bégut.
33 – Las pèiros rulou as clapassés.
34 – A chiabal dounat, on agachio pas las dèns.
35 – Y o maï de pèls dé chiabrits qué dé chiabros.
36 – Aco què si bèï se rescouon pas.
37 – Quaou souort lou gromé dé soun chion, mérito de crèba dé fon.
38 – Cos pas qu’uno bésénio un antré iton ni béniè.
39 – Quon saren morts aourèn pas bésou d’aïgo bulido.
40 – Lou trop, gasto lou prou.
41 – Boou maï aberé à faïré al pastré qu’à soun bougiard. (transcription de : il vaut mieux avoir à faire à Dieu qu’à ses Saints)
42 – I o un bouon Diéou per lous ibrougnos (què ménou bandats).
43 – Lous antrès bésou quon aï bégut, me bésou pas quon aï set.
44 – Lou bouon Dièou lous faï maï lous assemblo. (se dit d’un couple un peu « tarnagas »)
45 – Qu’es pichiot ! Dous pans de chiambos è lou quïèou es aqui !
46 – Pichiots éfons, pichiots laïs, grons éfons, grons laïs.
47 – Entrè si grata et mangia i o pas qu’à couménça.
48 – Sios poulit coumo un soou noou.
49 – O lous ounglès tan talamen longs, qué sourtiriéou lou lard dé l’oulo.
50 – Aquèlès nobis, oou fat pachios abon nouë ( ou carèmo). (lorsque la nobio présente un ventre…prometteur)
51 – Acos din lous pu bièls toupis qué sé faï la meillouno soupo.
52 – Sé campégiès douos lèbros, las manquaras l’uno et l’antro.
53 – Parlaras quon lou fioc saro catat (à table les enfants ne devaient pas parler, après, lorsque le feu était couvert de cendres pour la nuit, l’interdiction était levée)
54 – Quon lou diaplé n’abet prou fat si faguet ermito.
55 – Al païs dé las doulous, cadun o soun escudèlo.
56 – As maou al béntré ? Baï caga et lou séntré.
57 – Es coustous, ramouno pas per la suéjio.
58 – Pas saouprè ounté pènjia soun lun.
59 – Las boonos fuons se counéissou quon i o séchiado, lous bouons amics se counéissou quo tout baï maou.
60 – L’argiènt méno l’omè à l’énfer, mè démouoro à la pouorto.
61 – Quon al liet durmiras pas, quon à taoulo mangiaras pas, quon à la gleiso prègaras pas ; se sios pas malaouté lou saras.
62 – Tout aco qu’es noubel, es bel.
63 – L’argièn es un bouon baïlet mè un trassé dé mestrè.
64 – Pas saouprè oun penjia soun lun. (s’ennuyer ne pas savoir que faire)
XX – Per ton què siègiou biels dous esclops boou pas l’un son l’antrè. (image d’un couple uni… puis…)